Escelente

      A la muerte Enrique IV, Castiella yera un caos monetariu (ente otres coses). Isabel I, la so sucesora, tuvo d'encargase de la igua de tal enguedeyu. Pa ello contó cola inestimable ayuda del so maríu, Fernandu V, rei de Sicilia y futuru rei d'Aragón. Mientres que Castiella seguía acuñando según la metroloxía andalusí, Aragón ya fixere tiempu qu'axustaba les de so a les monedes dominantes nel Mercáu européu, los ducaos venecianos. El primer pasu foi axustar los cambios de les divises estranxeres na moneda del reinu, emplegando pa ello la so unidá de cuenta, el maravedí. Llueu, ente mayu y xunu de 1475, apeben l'acuñación de moneda nueva al so nome, afitando los valores y el diseñu a grabar n'oru, plata y vellón.

     La moneda d'oru nomábase castellán y nos tiempos del rei Enrique yeren bien probetayos no que se refier a la cantidá de metal noble que llevaba na so lliga. Los católicos decidieron acuñar nuevos castellanos arriquecios de nuevu. Asina que tomando como referencia los castellanos d'Enrique, afitaron la norma de facer 50 pieces por marcu y una llei de 23 quilates y 3/4, poro, ca pieza diba pesar unos 4,60 gramos y una pureza de 990 milésimes.

 

Un castellán

 

     El resultáu foi tan bonu y de tala calidá que pa estremales de los castellanos d'Enrique IV, a la hora los cambeos, entamaron a denominalos escelentes y non solo eso, sinon que gracies a la so riqueza áurea, un escelente de los Católicos diba valer dos castellanos d'Enrique. Poro, la producción diba centrase en facer dobles castellanos, un castellán y mediu castellán (esto ye, un escelente, mediu escelente y cuartu d'escelente).

     La gran novedá d'estes acuñaciones foi la presencia nel anversu de los dos reis xuntos, dexando bien nidio que dambos dos yeren iguales nel gobiernu del reinu (hai que tener en cuenta que'l reinu yera por drechu d'Isabel y que Fernandu, de primeres, yera'l rei consorte). Esta condición queda bien patente na perguapa moneda del doble castellán o escelente, onde los reis salen grabaos nel anversu en maxestá, o seya, sentaos nel tronu colos atributos identificativos del poder real, la espada y el cetru y arrodiaos pola lleenda FERNANDVS  ET ELISABETH DEI GRACIA REX ET R(EGINA CASTELLE ET LEGIONIS). Nel reversu, apaez tamién la perimportante novedá de ver los escudos de les armes de Castiella y Aragón xuntos baxo una mesma corona real y arropiaos pol aigla de San Xuan, l'apóstole favoritu de la reina. Precisamente, la lleenda qu'arropia los escudos fai referencia al aigla, SUB UMBRA ALARUM TUARUM PROTEGE NOS (So la solombra de les tos ales protéxemos Señor).

 

Escelente o doble castellán

 

      Los medios y cuartos d' escelente, pol so amenorgáu tamañu, simplifiquen el grabáu del anversu a los bustos reales enfrentaos cola lleenda QUOS DEUS CONIUNGIT HOMO NON S(EPARET) "lo que Dios xunió, que nun lo separe l'home", teniendo en cuenta que yeren primos y qu'esti matrimoniu incestuosu nun foi aceutáu, de primeres, pol papa, pues asina queden les coses nidies. Nel reversu, apaecen solo les armes de la corona de Castiella y la identificación de dambos dos como reis de Castiella y Llión.

Mediu escelente o castellán

Cuartu d'escelente o mediu castellán

     Tres la Pragmática de 1497 de Medina del Campo, los escelentes castellanos diben sufrir un importante cambiu, de primeres, diba abandonar definitivamente la metroloxía árabe p'axustase a la normativa europea, tomando como referencia el ducáu aragonés. A partir d'equí, entama la hestoria del escelente de la granada.